Tegenwoordig stellen we hoge eisen aan veiligheid. Overal hangen camera’s, zitten sloten op deuren en staan handhaving en politie klaar om te handhaven. Wie een overtreding begaat, riskeert een fikse boete of wordt zelfs aangehouden. Maar zo was het niet altijd. “Je werd als overtreder niet alleen gebruikt als voorbeeld, maar ook als vermaak.”
Hoe ging dat vroeger? Wat was de rol van de schutterij en politie? Wie sprak er recht? En hoe werd diefstal voorkomen en bestraft? Maandagavond verzamelden zo’n tachtig deelnemers zich op het Canadaplein in Alkmaar om dáár achter te komen. Om stipt zeven uur luidden de kerkklokken en kon de wandeling ‘Veiligheid’ – georganiseerd door de Historische Vereniging Alkmaar (HVA) – van start. Streekstad Centraal besluit mee op pad te gaan.
Aan de wandeling ‘Veiligheid’ van HVA deden zo’n 80 mensen mee. “Het is altijd een verrassing hoeveel mensen mee wandelen”, zegt gids Kees Verlaan. (foto: Streekstad Centraal)
Verdeeld in meerdere groepjes lopen de deelnemers met een gids door de binnenstad van Alkmaar. “Iedereen wil zich veilig voelen in zijn leefomgeving, maar de vraag is of dat altijd lukt”, begint Kees Verlaan van HVA, terwijl een politieagent langs rijdt. “Er gaat geen dag voorbij of je hoort wel geweldsdelicten, cyberaanvallen, oplichting en nog veel meer. Maar denk niet dat dat eeuwen geleden anders was dan tegenwoordig. Er waren genoeg vergelijkbare situaties. Ook vroeger sloop het dievengilde door de straten en stegen van Alkmaar.”
De route begint bij wat ooit het Stadsziekenhuis was, aan de Paternosterstraat. Vanaf daar voert de route langs de Paardenmarkt, over het Doelenveld naar het oude oefenterrein van de handboogschutters. “In de 14e eeuw is het burgerinitiatief gekomen om de stad te beschermen.” De schutters waren toen de steun van de politie, de stadsverdediging en de nachtwacht.
Op verschillende plekken wordt halt gehouden om te luisteren naar wat gids Kees te vertellen heeft. Uiteraard voert de route ook langs het Stadshuis. Ooit zat daar ook het gerechtsgebouw. “Als je na een rechtszaak aan de linkerkant van de trap afkwam – dus voor de kijkers rechts – was je veroordeeld en liep je met twee rakkers achter je aan”, vertelt Kees.
Was de misdaad ernstig genoeg, dan werd vervolgens het schavot in de Breedstraat opgebouwd en vonden daar executies plaats. Straffen die anno 2024 in Nederland al een tijdje niet meer toegestaan zijn, maar vroeger normaal waren. “Onthoofding, ophanging, wurging en radbraken waren de gangbare straffen die door de beul uit Haarlem werd uitgevoerd.”
Maar dan was je er nog niet als veroordeelde legt Kees uit. “Daarna werd je naar het galgveld vervoerd, bij de stadspoort opgehangen of op een rad gelegd. Dat deden ze niet alleen als afschrikkend voorbeeld, maar ook voor vermaak. Er is natuurlijk helemaal niks aan om een boete in geld uit de drukken, lijfstraffen en de schandpaal waren pas leuk.”
Natuurlijk werd niet iedereen geëxecuteerd. “Was je maar een beetje stout – had je bijvoorbeeld wat gestolen – dan werd je aan de kaak gesteld.” De hele dag loop je dan rondjes en wordt je bekogeld met eieren en tomaten.
De twee uur durende wandeling eindigt op het Waagplein. Waar nog het rad van Kaeskoppenstad stond. Wat volgens Kees een goed voorbeeld is van één van de straffen die opgelegd kon worden. “Of je werd aan de kaak gesteld óf je mocht gedwongen de hele dag in het rad draaien”, zegt hij terwijl hij naar het rad wijst.
De qua leeftijd toch wel wat grijze groep laat alles nog eens bezinken voor iedereen huiswaarts gaat. Tijden veranderen, maar het overtreden van de wet en het straffen van de dader lijkt een tijdloos gegeven.
