Tachtig jaar geleden werden Alkmaar en omgeving bevrijd van de Duitse bezetting. “De vreugde was ongelofelijk, maar tegelijkertijd was er in Alkmaar ook spanning na de Duitse capitulatie”, vertelt de Alkmaarse historicus Gerrit Valk. Hij woont zelf op enkele honderden meters van de plek waar de Canadezen Alkmaar 80 jaar geleden kwamen bevrijden.
Vanaf Heiloo reden de Canadezen op dinsdagmiddag 8 mei 1945 de Kennemerstraatweg in Alkmaar op. Het is een gebeurtenis waar Gerrit Valk alles vanaf weet. De Alkmaarse historicus schreef zelfs een boek over Alkmaar in de Tweede Wereldoorlog: Alkmaar in oorlogstijd (1940-1945).
Met het boek op tafel, vertelt Valk bevlogen over de Alkmaarse Tweede Wereldoorlog-geschiedenis, van begin tot eind. “Begin 1940 zag men in Alkmaar zag de bezetting al aankomen. Toen Alkmaar in mei 1940 daadwerkelijk werd bezet door Duitsland, was er best wat angst. Maar tegelijkertijd was er ook wel gelatenheid in de stad. Veel mensen dachten: laten we gewoon kijken hoe we de oorlog zo probleemloos mogelijk kunnen doorkomen.” (tekst loopt door onder de foto)
In de jaren daarna bleek dat het probleemloos van de oorlog doorkomen een illusie was. “Niet alleen werden honderden Joodse Alkmaarders gedwongen om hun eigen treinkaartje naar de vernietiging te kopen en op de trein te stappen. Ook voor veel niet-Joodse Alkmaarders waren oorlogsjaren, ondanks een relatief mild begin, uiteindelijk zwaar. Toen de Duitsers door Alkmaar trokken om mannen mee te nemen naar Duitsland om ze daar te laten werken, ging er een golf van afschuw door de stad.”
De oorlog duurde voort, Alkmaar wachtte in spanning af of het de geallieerden zou lukken terug te vechten tegen nazi-Duitsland. Na D-day en al helemaal na operatie Market Garden en de bevrijding van Zuid-Nederland in de herfst van 1944, veerde Alkmaar op van hoop. “In Alkmaar dacht men dat de Duitse bezetting nog slechts een paar weken zou duren, dat Alkmaar binnenkort weer in vrijheid zou kunnen leven”, vertelt Valk. (tekst gaat verder onder de foto)
Maar dat viel tegen; de geallieerden rukten maar moeizaam op richting Noordwest-Nederland. “Vanaf de bevrijding van Zuid-Nederland heeft het uiteindelijk nog bijna een half jaar geduurd voordat Alkmaar werd bevrijd. Dat half jaar is ongetwijfeld het zwaarste geweest van de Tweede Wereldoorlog voor Alkmaar en omgeving. Hoewel de hongerwinter in Alkmaar minder heftig was dan in Amsterdam, was het alsnog een hele zware periode voor de mensen hier.”
Stukje bij beetje wisten de geallieerden in het voorjaar van 1945 de Duitsers in Nederland steeds meer onder druk te zetten. “De capitulatie van Duitsland zat eraan te komen, dat voelde iedereen. En iedereen verheugde zich op dat moment.” (tekst loopt door onder de foto)
De vreugde in Alkmaar barstte echter al los voordat Duitsland op 5 mei 1945 officieel capituleerde. “Toen de Engelsen en Amerikanen begin mei 1945 voedselpakketten dropten in Bergen, was er enorme opluchting en blijdschap. In Alkmaar en de wijde omgeving rende men de straat op om naar de vliegtuigen te zwaaien. Na een winter die Alkmaar in zijn greep hield door een hongersnood, was er na die voedseldropping ineens eten voor iedereen. En er werden niet alleen een paar broden naar beneden gegooid, er zaten ook luxeproducten tussen, zoals varkensvlees. Men was uitzinnig.”
Een aantal dagen later was het daadwerkelijk zover: Duitsland capituleerde in Nederland en de bevrijding van Alkmaar was een kwestie van tijd. Op dinsdagmiddag 8 mei was die tijd aangebroken. Via Castricum, Limmen en Heiloo reden de Canadezen Alkmaar binnen, waar ze via de Kennemerstraatweg naar de Langestraat reden. “Ook al zat de bevrijding er al een tijdje aan te komen, was de vreugde enorm. Ik denk dat het in Alkmaar sinds de bevrijding van de Spanjaarden in de 16e eeuw nog nooit zo’n groot feest is geweest. Iedereen verzamelde zich langs de straat. Er kwamen zo’n tienduizend Canadezen de stad binnen en ze werden als helden onthaald. Wel leverde de intocht van de Canadezen soms gevaarlijke situaties op omdat ze gewend waren om links te rijden. Maar daar kon ook wel om gelachen worden, iedereen was uitzinnig.” (tekst loopt door onder de foto)
Bij hun onthaal zouden sommige Canadezen hebben gezegd dat hun onthaal in Alkmaar nog feestelijker was dan in Parijs. Enkele honderden verbleven dan ook een tijdje in Alkmaar, en sommigen daarvan vonden ook de liefde in Alkmaar. Zo sloeg een Canadese militair de Alkmaarse Nelly Kroon aan de haak. “De Alkmaarse meisjes keken enorm op tegen de Canadezen die hen kwamen bevrijden”, vertelt Valk. “Ze zagen er een aantal knappe koppen tussen zitten en zo zijn er de nodige liefdes ontstaan op die 8 mei in Alkmaar.”
Hoewel Alkmaar was ondergedompeld in feestvreugde op de dag dat de Canadezen binnenreden, kwam de stad uit drie dagen – de periode van de Duitse capitulatie op 5 mei tot de bevrijding van Alkmaar op 8 mei – waarin de stad al feest vierde, maar waarop er ook een aantal grimmige incidenten plaatvonden. “In die drie dagen was er een machtsvacuüm. De Duitsers waren al gecapituleerd maar zaten nog wel overal in de omgeving. Totdat de geallieerden waren gearriveerd zagen de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) hun kans schoon. Zij wilden dat de Duitsers zich aan hen zouden overgeven, maar dat was voor de Duitsers onbespreekbaar. Zij zagen de Binnenlandse Strijdkrachten als een groep terroristen.” (tekst loopt verder onder de foto)
“Die situatie heeft voor een aantal grimmige situaties in de stad gezorgd”, vervolgt Valk, “bijvoorbeeld de schietpartij in de Sint Annastraat in het centrum van Alkmaar. Daar stuitten in de nacht van 6 op 7 mei drie mannen van de BS op een groepje, naar alle waarschijnlijkheid dronken, Duitsers. Daar heeft toen een schietpartij plaatsgevonden waarbij twee mannen van de BS zijn overleden. Dit is echt een zwarte bladzijde in de Tweede Wereldoorlog-geschiedenis van Alkmaar.” De twee overleden BS’ers liggen nog altijd begraven op de Begraafplaats Sint Barbara in Alkmaar.
Tachtig jaar na dato kan de Alkmaarse Tweede Wereldoorlog-geschiedenis nog helder verteld worden. Dat de kennis daarover ooit zal verwateren, daar is Valk niet bang voor. “Ik geloof dat we alle verhalen levend kunnen houden. Ik denk dat die kennis niet meer gaat verdwijnen.” Hij doet er zelf in ieder geval alles aan om die kennis te blijven behouden: binnenkort gaat hij aan de slag met zijn volgende werk over de Alkmaarse Tweede Wereldoorlog-geschiedenis. “Ik wilde altijd nog een boek schrijven dat meer gaat over het dagelijkse leven in Alkmaar tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daar begin ik binnenkort aan.”