“Na vijf jaar is het eindelijk zo ver en kan ik met trots zeggen dat het gelukt is.” In de Nuhout van der Veenstraat in Castricum is dinsdag de allereerste stolperstein gelegd. Ter ere van verzetsheld Jozeph Jacobs. Voor Castricum een primeur, in de regio zijn Stolpersteine, of struikelstenen, al wat bekender.
Stolpersteine zijn te vinden in het straatoppervlak pal voor een huis waar tijdens de Holocaust Joodse bewoners woonden, voor ze werden afgevoerd naar één van de vernietigingskampen. Om daar te worden vermoord. Ze zijn niet bedoeld om letterlijk over te struikelen, maar vooral geestelijk. Om even bij stil te staan bij dat verschrikkelijke stuk geschiedenis en er een naam, een mens bij te kunnen plaatsen.
De gedachte achter de stolpersteine komt uit het Joodse gezegde ‘Een mens is pas vergeten als zijn of haar naam vergeten is.’ Het plaatsen van de allereerste drie Castricumse stolpersteine is te danken aan initiatiefnemer Milan Smith. Hij is blij met het resultaat en met de belangstelling. “Ik ben heel erg verrast dat er zo veel mensen op af gekomen zijn.”
Jozeph Jacobs woonde in huis nummer 40 van de Nuhout van der Veenstraat, toen hij door de Duitse bezetters in Arnhem werd gearresteerd en gedeporteerd. Een gewone man uit Castricum, die uitzonderlijke daden verrichtte, ontdekte Rosanne Kropman tijdens haar onderzoek naar wat is gebeurd in vernietigingskamp Sobibor.
Jozeph werd op 20 april 1943 opgepakt en een kleine maand later kwam hij aan in Sobibor. Daar zette hij al snel een opstand op met als doel te ontsnappen, maar de kampleiding kwam er door verraad achter. Een gevangene schreef over hoe iedereen zich moest opstellen en gevraagd werd wie achter het plan zat. Jozeph stapte naar voren en zei: “Ik was het. Ik alleen.” (tekst gaat verder onder de foto)
Vermoedelijk is hij gemarteld om het plan en zijn handlangers prijs te geven, maar tot zijn dood verklapte hij niets. Dankzij zijn zwijgen kon er een nieuw plan worden gemaakt en ontsnapten op 14 oktober 1943 zo’n driehonderd Joodse gevangenen.
Milan was al jaren bezig met stamboomonderzoek en las een artikel over het Joodse gezin Godschalk-Colthof. “Bij die naam ging er bij mij een belletje rinkelen.” Inderdaad, familie. Iemand had een schaal van het gezin, en zocht nabestaanden om die aan terug te geven. (tekst gaat verder onder de foto)
“Ik ontmoette daardoor de broers Meijers en daarbij kwam het onderwerp stolpersteine naar voren. Castricum had deze nog niet, en zo is het idee bij mij ontstaan. Ik maakte een belofte aan mezelf om mij hiervoor in te zetten.” (tekst gaat verder onder de foto)
Dertig Joodse inwoners van Castricum zijn tijdens de Holocaust omgebracht. Milans doel is om voor hen allemaal een struikelsteen te realiseren. De eerste is voor Jozeph Jacobs vanwege zijn heldendaden. “Door het plaatsen van deze stolperstein, blijft de herinnering aan hem, die hier gewoond heeft, en het brengt Jozeph Jacobs weer terug naar huis.”
Wethouder Paul Slettenhaar bedankte Milan voor zijn inzet en vertelde kort over Sobibor, waar in anderhalf jaar tijd zo’n 170.000 mensen zijn vermoord. “Jozephs opstand is helaas verijdeld, maar doordat hij gezwegen heeft tijdens verhoren en martelingen van de Duitsers, is er later nóg een opstand geweest. Dus: een hele bijzondere eerste stolperstein voor niet alleen een inwoner van Castricum, maar iemand die ook nog echt een held was.”
Na de steenlegging speelde een violiste een tweetal nummers, verzorgde rabbijn Spiro een herdenking en gebed en vertelde onderzoeksjournalist en schrijfster Rosanne Kropman over Sobibor en Jozeph. Tot slot werd iedereen uitgenodigd om een steentje te leggen bij de stolperstein, een Joodse herdenkingstraditie. (tekst gaat verder onder de foto)
De nabestaanden van Jozeph Jacobs wisten weinig van zijn heldendaden, totdat ze medewerking verleenden aan het boek van Kropman over Sobibor en zijn verhaal boven water kwam. Vijf van hen waren aanwezig bij de plechtigheid, waaronder Piet Hopman. “Het was toch wel indrukwekkend, ik had dit me niet voorgesteld. Ik dacht even een steentje tikken, maar dat er ook nog van alles omheen was georganiseerd en dat er zo veel mensen kwamen, dat had ik niet verwacht.”
Milan Smith werkt momenteel aan het realiseren van nog twee struikelstenen. Smith sluit daarmee lokaal aan op het veel grotere project van Stichting Stolpersteine van Gunter Demnig. De Duitser heeft er in de afgelopen decennia voor gezorgd dat er al meer dan 100.000 struikelstenen zijn geplaatst in Europa, in ruim 1200 steden en dorpen verspreid over 31 landen.