Vraag een Alkmaarder naar beroemde kunstwerken en de kans is groot dat hij over het Rijksmuseum in Amsterdam begint. Begrijpelijk, maar niet helemaal terecht – vindt zelfs het Rijksmuseum. Want dit wereldberoemde museum heeft één van z’n mooie zestiende-eeuwse topstukken ‘gematcht’ met een schilderwerk dat al sinds jaar en dag in het Stedelijk Museum van Alkmaar hangt. “Die kleuren, we weten eigenlijk niet precies hoe ‘ie dat gedaan heeft.”
Voor deze bijzondere kunstmatch hoeft niemand uit de regio af te reizen naar Amsterdam. Beide kunstwerken – dat uit het Rijks, dat uit het Stedelijk – hangen namelijk samen in een mooi verlichte zaal in Alkmaar. We spreken er met conservator Christi Klinkert. “Dat licht is ook echt door een professionele belichter zo afgestemd. Wat meer licht op het schilderij van Van Scorel, wat minder op dat van Buys. Want dat geeft al licht van zichzelf.” (tekst gaat door onder foto)
Jan van Scorel, Cornelis Buys: het zijn de twee grote namen waar het deze zomer in het Stedelijk Museum over gaat. De eerste naam zal iedere Alkmaarder wel kennen door de Jan van Scorelkade, zijn naam verraadt ook al dat hij uit de buurt kwam. Maar eigenlijk kent bijna iedere Alkmaarder Cornelis Buys óók. “Hij werkte aan de Grote Kerk”, vertelt Klinkert als ze hem aan ons introduceert. Wie daar binnen is geweest moet onbewust werk van Buys hebben gezien. “Daar deed hij van alles, de ondankbare klusjes eigenlijk. Maar hij heeft dus ook dÃt gemaakt.”
Ze wijst op een indrukwekkend paneel. “Geen doek, een paneel.” Want dat gaat nogal eens mis als journalisten over kunstwerken uit deze periode schrijven. “Er werd toen vooral geschilderd op hout. Door Buys, maar ook door Van Scorel”, laat Klinkert zien. “Maar kijk vooral eens naar al die details…” Voor ons een indrukwekkend landschap met daarin een groots klassiek bouwwerk – “Dat heeft nergens gestaan, dat heeft Buys verzonnen” – en dan, in een perfecte cirkel in het midden, een intieme voorstelling van Jezus aan het Laatste Avondmaal. “Dit is heel knap gedaan.” (tekst gaat door onder foto)
Bijzonder aan Buys’ werk is bijvoorbeeld hoe de eettafel is afgebeeld. Schuin, niet recht, niet onnatuurlijk met maar aan één kant eters zoals bij Da Vinci. De compositie oogt juist heel modern. Buys ging verrassend realistisch te werk. “Maar hij schilderde eigenlijk steeds maar twee gezichtjes”, relativeert Klinkert. “Bekijk ze allemaal maar eens goed.”
Jan van Scorel krijgt dan misschien net iets meer licht, het is Cornelis Buys die in deze zaal de aandacht weet te trekken. Toch is de voorstelling van het schilderij van Jan van Scorel minstens zo verontrustend. We zien de Bijbelse Bathseba voor koning David haar zal verkrachten. Een intimiteit die breekbaar zal blijken, net als die van Jezus natuurlijk. “Intimiteit is het thema”, verklaart Klinkert. “Het Rijksmuseum heeft allerlei musea in Nederland de opdracht gegeven daar een passend werk bij te vinden.”
Buys en Van Scorel hebben elkaar gekend. Tenminste, dat is waarschijnlijk, aannemelijk, mogelijk – Klinkert moet vaak zulke woorden gebruiken. “Van zeventiende-eeuwse kunst weten we best veel. De zestiende eeuw, dat is foreign country.” Onontgonnen gebied dus, vol vragen. “Stel je een puzzel van honderd stukjes voor. Ik heb er dan twee. En niet de hoekstukken hoor. Daar moet ik dan een verhaal van maken.” Eén van de grote mysteries is de verf. Bij Van Scorel is die best wat glans verloren, maar Buys blijft vijf eeuwen later nog ‘shinen’. “Het lijkt wel emaille”, wijst Klinkert. “Je herkent er al zijn schilderijen aan.” Gebruikte Buys ei bij het mengen? Het is wel eens geopperd, maar zeker is het niet.
Veel mag dan onzeker zijn, voor Klinkert staat één ding als een huis: Alkmaar was in de vroege zestiende eeuw zeker geen armoedige uithoek. “Het was een belangrijk kunstcentrum. Er waren hier rijke opdrachtgevers, er is hier heel veel gebeurd.” De Grote Kerk is er het bewijs van, een gebouw dat iedere Alkmaarder kent. Maar Cornelis Buys en Jan van Scorel zijn dus zeker ook een bewijs. De match van de twee meesterwerken is nog tot en met 3 september te zien in het Stedelijk Museum. Daarna gaat Van Scorel weer terug naar Amsterdam. Maar Buys, die blijft thuis, in kunststad Alkmaar.
